.png)
.png)
.jpg)
Yeni Başlayanlar ve ''Kitabı Daha İyiydi'' Demeye Can Atanlar İçin: 2.5 Saatlik Fragmanıyla DUNE
Frank Herbert’ın efsanevi serisi Dune, görsel efektrileri ve oyuncu kadrosuyla dikkatleri üzerine çeken bir uyarlamayla beyazperdede. Arrival ve Blade Runner 2049 filmlerinin de yönetmeni olan Denis Villeneuve tarafından beyazperdeye aktarılan kitap, vizyonda hem Dune meraklılarını hem de evreni yeni keşfedecek bilimkurgu izleyicisini bekliyor.
Tarlası yanan bir Fremen...
Kitabı bilenler için film nasıl?
Ağız bükerek kocaman bir “yaaaannniiii” desek yeri. Film görsel efektleri ve sanat grubuyla önceki örneklerin fersah fersah ilerisinde. Hatta kitap ile olan sağlam bağların çok iyi korunduğunu da eklemekte fayda var. Böyle bir filmi 2000 yılında izleseydik muhtemelen şaheser muamelesi yapabilirdik bile… Ancak 2021 yılında hala kahramanın yolculuğu örgüsünü, ağır bir ritimle beyazperdeye taşımanın, iyi bir oyuncu kadrosu ve dijital efektlerle derinliği kaybolmuş senaryoyu kurtarmaya çalışmanın, bize Amerika’yı yeniden keşfettirmediği açık.
Dune filmi, kitap serisine hayran olanların tam da hayalindeki gibi bir dünya resmediyor. Hikayenin, karakterlerin hemen hemen tamamen korunarak aktarılması, gerçek bir uyarlama hissi veriyor. Kitap ile zihni sürekli flashback yapacak sadık Dune fanları, filmden memnun ayrılabilir. Zira kitaptaki aforizmalar, büyülü betimlemeler, uzun iç sesler ile filme yansıyan derinliksiz anlatımın boşlukları, izleyicinin zihninde ancak böyle dolabilir.
Oysa 2021 yapımı Dune filmi, Dune evreni ile yeni tanışanlara sadece sıradan bir film vadediyor. Hatta bu film, devasa evren için fragman niteliğinde bile diyebiliriz. Çizilen kasvetli dünya, hikayenin felsefesinden ve politik altmetninden neredeyse tamamen kopmuş tek düze anlatım, 34.000 yıllık koca bir evreni anlatan hikayenin, ilk filmi için en hafif tabirle eksik kalıyor.
Bu sahilde bu sahilde bekliyorum bu sahilde (Dune OST)
David Lynch’in 1984'te kitabı sinemaya aktarırken (en azından denerken ve olmazken) kullandığı uzun iç sesler, 2021 yılında yerini filmin evrenini uzun uzun anlatan bir dış sese bırakıyor. Filmin hikayesini ve kendini anlatma derdi o kadar belirgin ki, iki buçuk saatin sonunda henüz hikayenin can alıcı bölümlerine geçilemiyor bile. Haliyle sepya karelerin, tatmin edici dijital efektlerin, alkış alacak oyunculukların izinde, elimizde kocaman bir “yaaniiii” kalıyor. İkinci filmin en azından olaya pata küte girebileceği umuduyla sabretmekten başka yapacak bir şey yok.
Dune filmi izlenir mi? Muhakkak izlenmeli. Her ne kadar fragman gibi desek de filmin görsel başarısı izlenmeye değer. Ancak onca yıldır arşa çıkan beklentiyi baya aşağı çekmekte fayda var.
Solucan gübresinden köşeyi dönenlerin ilham veren hikayesi
Sinemanın Lanetli Kitabı
Aslında politika, felsefe ve din üzerine çok katmanlı bir anlatı sunan Dune’un kitabındaki bol aforizmalı anlatıyı filme taşıması, zaten sinema kanadı için çetin bir mücadeleyi işaret ediyordu. Bu Dune, bugüne dek kimlerin başını yemedi ki?
- 1965’te yazılan kitabın sinema için yayın hakları ilk kez 1971 yılında alınıyor. Hatta o dönem çöl bölümlerinin Kapadokya’ya çekilmesinin planlandığına dair rivayetler bile var, David Lean’in yöneteceği film, yapımcısının ölmesi nedeniyle çekilemiyor.
- 1974 yılına geldiğimizde bu kez Dune uyarlaması için Alejandro Jodorowsky yönetmen koltuğuna oturuyor. Dan O'Bannon, Orson Welles, Salvador Dalí ve Gloria Swanson’ın oluşturduğu dev kadroyla hazırlıklara başlayan Jodorowsky, müzikler için Pink Floyd ile el sıkışıyor. Ancak yönetmen filmi 14 saatlik hale getirip, henüz sete çıkmadan milyonlarca dolar harcayınca, Dune yine iptal ediliyor. Jodorowsky’nin çekemediği Dune filmi için bir belgesel bile var. Jodorowsky’s Dune ismi ile bularak izleyebilirsiniz.
- Dune ile cebelleşme sırası, 1979’da Ridley Scott’a geliyor. İlk kitabı iki film halinde yapmayı planlayan Scott, film çalışmalarının en az 2.5 yıl süreceğini anlayınca ''bunun askerliği bitmez'' diyip yol yakınken topukluyor.
- Dune hezimetinin en büyüğünü yaşayan ise David Lynch. 1984 yılında, kendisinin bile “kabus” olarak nitelendirdiği bir Dune uyarlamasına imza atan Lynch, filmin extended versiyonunda jeneriğe adını bile yazdırmıyor. Akan yazıda, yönetmenlerin beğenmediği filmleri için kullandığı bir mahlas olan Alan Smithee ismini görebilirsiniz. Filmin en kötü yanı ne diye sorarsanız, kuşkusuz herkesin Türk dizisi gibi iç sesleri ile uzun uzun konuşması diyebiliriz…
- 2000 yılında Sci Fi Channel için yapılan Dune dizisi yayınlandığı dönem ödüller alsa da bugün ancak “iyi niyetli bir çalışma” olarak görülebiliyor. Kum Tepesi adlı mini dizi, devamında 2003 yılında Dune’un Çocukları ile sürüyor. Bugün dönüp baktığımızda, sanat grubunun yarattığı hezimetle adeta bir ortaokul piyesi izlenimi veriyor.
2021 filminin ilk gösterimini yaptığı Venedik Film Festivali’nde dakikalarca ayakta alkışlanmasının nedeni de bu olsa gerek. Her şeyden önce, anlı şanlı yiğitlere seti zindan eden bir filmi çekmeye cüret etmek bile başlı başına takdire şayan. Ayrıca, elimizde ne olursa olsun ayakları yere basan bir Dune filmi var. Öpüp başımıza koyalım lütfen...
Komuta kademesi: Hulki Cevizoğlu, Hipster Kemal Doğulu, Robot Morgan Freeman
2021 Dune filmi ile kitabın temel farkları (Spoiler var aman!)
- 1965 yılında kaleme alınan kitapta Dr Liet Kynes bir erkekti. Ancak 2021 yılında çekilen filmde karakter kadın olarak ekrana geliyor. Ayrıca karakterin ölümü kitapta oldukça trajik bir biçimde, koruyucu kıyafet olmadan çöle gitmesiyle anlatılırken, filmde çölde Sardokar tarafından bıçaklandıktan sonra kum canavarı aracılığıyla öldürüldüğü görülüyor.
- Harkonnen’ın kitapta eşcinsel olması açık açık belirtiliyordu, bu bilgi filmde zayıflatılmış. Baron’un cinsel yönelimine dair belirgin bir vurgu yer almıyor ancak Duke’un yakalandığı sahnede çıplak bırakılması ile ufak bir gönderme yerini buluyor.
- Gurney Halleck, kitapta söylediği şarkılar ve çaldığı enstrümanla yer alırken filmde müzik yeteneğine dair en ufak bir belirti bulunmuyor.
- Paul’e yapılan saldırının arkasında kim olduğuna dair kitapta farklı şüpheler yer alıyor. Mentat Hawat hatta Jessica bile şüphenin odağında bulunuyor. Ancak filmde bu ihtimaller ele bile alınmamış.
Filmden bio'ya yazmalık aforizmalar
Kitaptaki özlü söz yoğunluğundan filmde eser yok ama yine de not edilecek cümleler mevcut.
- Büyük bir adam liderlik peşinde koşmaz, o liderliğe aittir.
- Rüyalar güzel hikayeler anlatır ama önemli şeyler uyanıkken gerçekleşir.
- Ve en meşhuru: Korku aklın katilidir (fiya iz dı maynd killa). Korku yok olmayı getiren küçük bir ölümdür. Korkumla yüzleşeceğim, üzerimden ve içimden geçmesine izin vereceğim. Geçip gittiği zaman ona bakacağım. Korkunun gittiği yerde hiçbir şey olmayacak, yalnızca ben kalacağım.
- Hayat gizemi çözülmesi gereken bir problem değil, yaşanması gereken bir süreçtir. Durularak aşılamayacak bir süreç… Sürecin akışına göre hareket etmeliyiz, ana katılmalı, onunla yüzleşmeliyiz.
- Bir can aldığında, kendi canını alırsın.
- Sibirya kurduna benziyosun desem kızar mı ki?
Dune Kültürü ve Arrakis Bilgisi - 101
Kuma gömülü kehanetlerin suya ulaşma mücadelesi olarak kısaca açıklanabilecek hikayenin Çöl Gezegeni’ndeki kısmı günümüzden yıllar yıllar sonradan açılıyor. Film, Dune veya Arrakis olarak anılan bir çöl gezegeninden geçiyor. Koca bir imparatorluk ve ona bağlı feodal gezegen hükümetleri tarafından yönetilen evrende, Dune’un yönetimi ani bir kararla Atreides hanedanlığına devrediliyor.
Ailesiyle beraber gezegendeki “melanj” adı verilen baharatın kontrolünü sağlamaya gelen veliaht Paul Atreides ana kahramanımız. Melanj, sadece bu gezegende yetişen, mucizevi bir baharat. Hem uzay seyahatlerinde kullanıldığı için çok önemli hem de kullananlara zihinsel uyarıcı etki verdiği için kıymetli. Kaynak, Atreides’ler gelmeden önce Harkonnen ailesi tarafından yönetiliyor ancak imparator onların yerine gelmesi ve ülkenin yerli halkı olan Fremen’leri kontrol altına alması için Atreides ailesini görevlendiriyor. Cennet gibi bir ülkede yaşayıp çölde bedevi peşine düşen Atreides’ler, imparatorun aslında kendilerine tuzak kurmasıyla görevi kabul ediyor. Güçlenen Atreides ailesini egale etmek isteyen imparatorun kurduğu büyük oyunun içinde melanj savaşları, ihanetler, entrikalar ne ararsanız var.
Dune’ın Kerameti Nerede?
Dune, 1965 yılında Frank Herbert tarafından yazılmış hem kurgusal bir dünyayı hem de olası geleceği bir arada resmeden ilginç bir eser. Aslında hikaye önceleri Analog adlı bir dergide yayımlanıyor, 20 yayınevinden ret aldıktan sonra zar zor bir yayınevi tarafından kitap halinde basılıyor. Zaten basıldığı gibi de 1966’da aldığı ödüllerle zamanının çok ötesinde olduğunu ispat ediyor. Seri; Çöl Gezegeni Dune, Dune’un Mesihi, Dune’un Çocukları, Dune İmparator Tanrısı, Dune Sapkınları ve Dune Rahibeler Meclisi adlı 6 ciltten oluşuyor. Yazar 1986 yılında öldükten sonra bu evreni konu alan 6 kitap daha çıkıyor. Ancak bu kitaplar daha çok evrenin bilinmeyenlerini detaylandıran eserler ve kitaplarda imzası olanlardan biri de yazarın oğlu Brian Herbert. Ona Kevin J. Anderson eşlik ediyor.
Üzerimdekileri çok soran olmuş. Maalesef link veremiyorum...
Dune Neden Özel?
Dune, dünyanın en çok satan bilimkurgu serisi ünvanını elinde bulunduruyor. Yalnız okur nezninde değil, Hugo ve Nebula ödüllerini almasıyla edebiyat camiasınca da takdirle karşılanıyor. Hatta Arthur C. Clarke, Dune’un "Yüzüklerin Efendisi ile kıyaslanabilecek tek şaheser kurgu romanı” olduğunu ifade ediyor. Haksız da değil, Dune serisinin ilham verdiği eserleri bile saymak, onun öneminin ne denli büyük olduğunu anlatmaya yetiyor. Dune, Star Wars dâhil, Alien, Prometheus, Matrix gibi birçok filme ilham kaynağı olmasıyla tanınıyor. İlginç bir diğer not ise dünyanın ünlü iş dergisi Forbes’tan geliyor. Forbes 2011 yılında açıkladığı “The Biggest Fictional Companies” listesinde Dune’un kurgusal şirketi CHOAM’ı dünyanın en değerli kurgusal şirketi göstererek, değerinin 2007 yılında 1.7 trilyon dolar hesaplandığını ilan ediyor.
Star Wars & Dune Benzerliği
- Star Wars’taki “the force” yerini Dune’da “the voice”a bırakıyor.
- İki evrende de galaktik imparatorluklar anlatılıyor.
- Luke ve Paul’un hikayelerinin kilit noktalarını çöl halindeki gezegenler oluşturuyor. Tatooine ve Arrakis benzerliği artık ayan beyan.
- Tatooine’de nem çiftçileri varken Arrakis’te çölde nem toplayıcı cihazlardan söz ediliyor.
- Kumda yaşayan dev yaratıkların ortak olduğunu hatırlatmaya bile gerek yok sanırım. Sarlacc ve kum solucanı fikirleri aynı işte.
- Star Wars’ta kessel madenlerinin yerini Dune evreninde melanj alıyor.
Daha sayılabilecek onlarca benzerlik var. Hatta tarihte, Dune’un yazarı Helbert’in Starwars’un kendi kitaplarına benzediğini beyan ettiği haberler bile mevcut.
3 sn bakınca Mezdeke - Alabina Yallah çalıyor
Duniverse?
Dune evreni o kadar geniş o kadar geniş ki, tüm detaylarıyla anlatmak mümkün değil. Ancak eğer Dune’u izleyecekseniz veya Dune muhabbetine maruz kalacaksanız, az biraz dillerini bilmenizde fayda var. Rezil olmayacağınız kadar temel Dune terminolojisini paylaşıyoruz. Bunları not alın bak.
- Dune Universe veya Duniverse, dizi fanları tarafından Dune evrenine verilen isim.
- Butleryan Cihad: Dune evreninde yapay zeka ve insanlık arasında gerçekleşen büyük mücadele bu adı alıyor. Sonunda insanlar hayatlarından teknolojiyi çıkartarak medeniyetlerini sürdürüyor. Bu nedenle Dune evreni geleceği anlatsa da dahiyane teknolojiler yerini birçok alanda daha ilkel formdaki araçlara bırakıyor.
- Çölde yaşayan Arakis’in yerli halkına Fremen deniyor. Reisleri Stilgar adını alıyor. Bu karakteri 2021 yapımı filmde Javier Bardem’in oynadığını ayrıca söylelim.
- Melanj: Kitapta petrolden ilham alındığı düşünülen baharat. Tüm savaşlar onun için, melanja sahip olan her şeye sahip oluyor. Kimi kaynaklar melajın esin kaynağının uyuşturucu mantarlar olduğunu iddia ederken bir kesim ise kokain gibi uyarıcıların günümüzü melanjı olduğunda hemfikir.
- Dune dünyasında ejderhaların misyonunu kum solucanları devralıyor. Dev kum solucanlarına Fremen dilinde Şeyh Hulud adını alıyor.
- Seyyidina, Fremen halkının tüm hafızasına sahip olan rahibe ananın adı.
- Kitapta İslam kültürü ve Arap coğrafyasından, hatta Türkçe’den bol bol iz bulunuyor. Okurken Fremen dilinde şu kelimelere rastlayabilirsiniz, bir kıskı filmde de geçiyor. Aba, aql (akıl), baraka, fiqh (fıkıh), ghanima (ganimet), hajj (hac), jihad (cihad), hajra (hicret), ilm (ilim), jubba (cübbe), mahdi (mehdi), ramadhan (ramazan), ruh, selamlik(selamlık), shahnama(şahname), shaitan (şeytan), sirat(sırat), taqwa(takva), ulema onlardan yalnızca birkaçı.
- Bene Gesserit: Ortaçağdaki cadıları düşünün, onların kendi okulları olduğunu ve ütopik güçlere sahip bir insan yaratmak için bütün hanedanlara kadın gönderip üreme politikası güttüğünü… Hah işte bunlar Bene Geserit’ler. Paul’un annesi Jessica da bunlardan. Hatta üreme politikası gereği, Jessica’nın kız çocuk doğurması gerekiyor ancak o kocasına bir veliaht dünyaya getirmek için kuralları yıkarak Paul’u doğuruyor.
- Kwisatz Haderach, Bene Gesserit’lerin yaratmaya çalıştığı erkek Bene Gesserit. Geçmişe ve geleceğin tüm bilgisine hakim olabileceğine inanılan bir tür üst insan. Ayıpsınız elbette bu Paul mü, değil mi kitap, bu soruyla başlıyor.
- Mentat: Beyni bilgisayar kadar güçlü çalışan bir tür süper insanlar. Bunlar David Lynch’in filminde İdo Tatlıses kaşlarıyla arz-ı endam edenler. Kaş detayı 2021 filminde yok.
- Harkonnenler nazilerden ilhamla yaratıldığı söylenen bir grup ancak bu hanedanlığın aslında Rus emperyalizmini temsil ettiği de söyleniyor. Bunlar, Antreides ile kanlılar.
- Uzay Loncası, uzay yolculuğunu tekelinde bulunduran bir zümre.
- Dune evreninde imparatorun adı 4. Shaddam.
Arakis'e girişte PCR testi zorunluluğu var
İlk kitapta Dune evrenini anlatan bir sözlük ve harita da yer alıyor. Eğer size bu dünya çok karmaşık geliyor ve anlamakta zorlanacağınızı düşünüyorsanız, kitabın sözlük bölümünden bol bol kopya çekerek dünyayı anlayabilirsiniz. Filmi izlemeniz için kitabı bilmenize gerek olduğunu düşünüyorsanız yanılıyorsunuz. Film zaten uzun prolog bölümüyle hikayeyi ansiklopedi tadında anlatıyor da anlatıyor.
Dune: Çöl Gezegeni 22 Ekim 2021 itibarıyla vizyonda, iyi seyirler.
(gizem kaboğlu Brüksel'den bildirdi)
facebook'ta paylaş twitter'da paylaş Allah'a havale et
.jpg)
.jpg)
